Đình Yên Lập ở xã Tứ Yên, huyện Sông Lô, tỉnh Vĩnh Phúc đã có từ rất xa xưa. Đình thờ Thánh Tản Viên và vua Lý Nam Đế (Lý Bí, Lý Bôn, 503 – 548) – người anh hùng dân tộc đã có công lãnh đạo Nhân dân ta đánh đuổi giặc Lương xâm lược, lập ra nhà nước Vạn Xuân – nhà nước độc lập, tự chủ đầu tiên của dân tộc ta, vào thế kỷ VI.

Năm 544, trước sự tấn công, xâm lược của quân Lương, vua Lý Nam Đế từ Long Biên (Hà Nội) rút lực lượng về xây dựng căn cứ ở miền rừng núi Lập Thạch. Sau đó ông đem quân ra mai phục ở hồ Điển Triệt (còn gọi là đầm Miêng, nay thuộc xã Tứ Yên) để giao chiến với quân giặc. Tại đây, đã diễn ra nhiều trận thuỷ chiến vang dội trong lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc. Tuy nhiên, quân ta do lực lượng còn non yếu nên đành thất bại, vua Lý Nam Đế phải rút quân về động Khuất Lão (Tam Nông, Phú Thọ), trao lại binh quyền cho tướng Triệu Quang Phục tiếp tục lãnh đạo Nhân dân ta kháng chiến chống giặc Lương rồi qua đời.

Tuy thất bại, nhưng cuộc khởi nghĩa của Lý Bí ở thế kỷ VI đã ghi vào lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc ta thêm những chiến công oanh liệt; để lại những dấu tích hào hùng trên mảnh đất Tứ Yên, khiến mỗi người dân ở các thôn Yên Lương, Yên Lập, Yên Mỹ, Yên Phú nói riêng, xã Tứ Yên nói chung, dù đang học tập, công tác, lao động, sinh sống ở đâu cũng luôn thấy tự hào về quê hương, xứ sở của mình. Những địa danh như Rừng Cấm, Thành Lĩnh, đồi Ông Ngự là nơi vua ở; những tên đất tên đồi: Phù Giai, Phù Én, Phù Gầm, Phù Chè… là nơi quân ta bày trận mai phục đánh giặc Lương từ thế kỷ VI; những chuyện kể, sự tích, tên gọi nghe dân dã và hoang sơ như: Bến Bêu, Bến Chảy, Bến Nhon, hóc Áo Trôi, Đồng Bịch… vốn có từ rất xa xưa (cách ngày nay khoảng 1.500 năm), gắn liền với sự có mặt của Lý Bí – vị hoàng đế đầu tiên của dân tộc cùng hàng vạn nghĩa quân do ông chỉ huy đã chiến đấu và hy sinh oanh liệt vì nền độc lập, tự do của đất nước trên vùng địa linh nhân kiệt này… mãi mãi in sâu trong tâm thức các thế hệ người dân Tứ Yên, Sông Lô, làm nên niềm tự hào đặc biệt sâu sắc về quê hương, đất nước.

Uống nước nhớ nguồn, người dân Tứ Yên cách đây 400 – 500 năm đã dựng đình, lập miếu để thờ cúng, tưởng nhớ và tôn vinh người anh hùng dân tộc Lý Bí và thờ vọng Thánh Tản Viên – vị phúc thần có nhiều công lao với dân với nước thời đại Hùng Vương.

Hằng năm, dân trong làng đều tổ chức lễ hội tại đình Yên Lập. Bên cạnh việc cúng tế, lễ hội đình làng Yên Lập còn có lễ rước kiệu thánh và hội bơi trải. Các lễ tiệc chính của đình Yên Lập gồm có:

– Ngày mùng 6, mùng 7 tháng Giêng âm lịch, làng mở lễ hội cầu đinh; hai làng Yên Lương và Yên Lập rước kiệu Thánh Tản Viên xuống Miếu Nghè – nơi thờ Vua Lý Nam Đế – để tế lễ ở đó.

– Vào các ngày 25, 26, 27 tháng Năm âm lịch, hai làng Yên Lương, Yên Lập mở hội thi bơi trải. Vào cuộc, trải của hai làng sóng hàng dưới sông Lô, đoạn trước cửa đình Yên Lập. Sau hiệu lệnh xuất phát, những chiếc trải rướn mình, rồi lao vun vút trên sông Lô cuồn cuộn nước, trong sự cổ vũ, reo hò vô cùng phấn khích náo nhiệt của dân làng và du khách. Đường bơi vòng quanh Soi Rạng. Các tay đua trai tráng, khỏe mạnh, vận hết sức bình sinh, nhịp nhàng vung dầm như ánh chớp theo sự điều khiển của người hò mõ, hay người đầu trải. Hội thi bơi trải Tứ Yên năm nào cũng diễn ra rất quyết liệt, thu hút sự chú ý, theo dõi của hàng ngàn người đứng xem trên bờ. Không khí làng quê trong những ngày lễ hội rất tưng bừng, náo nhiệt.

Trải của các làng ở Tứ Yên được đóng bằng gỗ chò liền khối, sơn đỏ. Đầu trải hình đầu chim phượng (khác với nơi khác đầu trải được tạo hình đầu rồng), thân trải thót dần về sau, uốn hình đuôi tôm cong ngược. Trải dài 20,5m, lòng trải chia thành nhiều khoang, chỗ rộng nhất là 1,5m. Mỗi trải có 36 tay dầm, chia thành 18 cặp đấu thủ ngồi thành hàng ngang. Người bơi trải là những trai tráng khoẻ mạnh, được làng tuyển chọn, ngồi quỳ một chân xuống mạn trải theo tư thế thống nhất, tay cầm dầm đúng chiều. Phần chuôi dầm được sơn đỏ, mái dầm sơn màu trắng, khi bơi, cả đội phải theo đúng nhịp hò giữ chịch của người hò mõ, tay bơi miệng đồng thời hô to, phụ hoạ theo tiếng hò.

Người hò mõ đầu chít khăn mỏ rìu, lưng thắt khăn đỏ, đó phải là người có giọng hò và nhịp mõ dứt khoát để điều khiển toàn đội cho chính xác, hiệu quả; lại cũng là người có tài ứng tác, pha trò, có khi tục tĩu một cách nghệ thuật để gây cười, cổ vũ, khích lệ sự hăng hái của các tay bơi.

Người đứng hầu trải cởi trần đóng khố, lại trát thêm nước lá mồng tơi giã nát lên người khiến thân mình trơn nhẫy, đối phương không thể nắm, giữ được. Người này có nhiệm vụ phất cờ, khi cần thì có nhiệm vụ vít tay lái của đối phương để trải đội mình vượt lên. Lúc đó hầu trải được hạ xuống, người giữ hầu lập tức ngồi lên như cưỡi ngựa, hai chân khóa chặt. Với phần nhiệm vụ như vậy, đòi hỏi người đứng hầu trải phải là người lực lưỡng, khỏe mạnh và quyết đoán.

Cuối cùng là người lái, mình mặc quần áo lụa, đầu đội nón dứa, đứng ở đằng lướu trải. Người này phải mưu trí, có kinh nghiệm hướng cho trải đi đúng luồng, khi cần có thể lái trải áp sát đối phương hoặc rẽ ngang chặn đường đội bạn để rồi vượt lên trước. Lại còn phải biết đưa trải tránh xa chỗ có cổ động viên của đối phương đứng trên bờ, kẻo bị họ hò hét làm cho phân tâm, nhụt chí…
Ở Tứ Yên, tục bơi trải không chỉ đơn thuần là hội làng mà còn mang ý nghĩa lịch sử – văn hóa độc đáo; đó là một nghi thức trong lễ khai hạ, mừng nước, vốn là tập tục lâu đời của cư dân nông nghiệp trồng lúa nước; đồng thời nhằm ôn nhớ, tái hiện những trận chiến oanh liệt của vua Lý Nam Đế đánh đuổi giặc Lương, lập ra nhà nước Vạn Xuân, nhà nước độc lập, tự chủ đầu tiên của dân tộc ta, vào thế kỷ VI.

Hội bơi trải Tứ Yên cổ xưa cuối cùng được làng tổ chức vào tháng Năm năm Bính Tuất (1946), với quy mô lớn, kéo dài tới 5 ngày để mừng Cách mạng Tháng Tám thành công, nước Việt Nam Dân chủ Công hòa ra đời. Sau đó, Nhân dân ta bước vào cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp. Rồi thực dân Pháp tấn công lên sông Lô, Việt Bắc (Thu Đông năm 1947); đình làng và trải đều bị chúng đốt, phá hết. Từ đó, lễ hội bơi trải của hai làng Yên Lương, Yên Lập bị gián đoạn .

Năm 2001, đình Yên Lập được khôi phục lại bằng sự đóng góp của Nhân dân, của những người con quê hương đang sống và làm việc ở trong nước và ở nước ngoài, sự hưng công phát tâm của các nhà hảo tâm. Từ đó đến nay việc tổ chức tế, lễ hàng năm đều được duy trì. Lòng dân ngày càng hướng về cội nguồn dân tộc, ngưỡng vọng, tri ân các bậc tiền nhân có công với đất nước.

Tới năm 2010, nhận được sự quan tâm, hỗ trợ của các cấp, Tứ Yên đã tổ chức đóng mới được ba chiếc trải; theo đó, lễ hội bơi trải truyền thống của Tứ Yên được khôi phục sau hơn 60 năm gián đoạn, đáp ứng được lòng mong mỏi của mọi người dân trong làng ngoài xã.

Gần đây, nhân dân Tứ Yên đã cùng nhau đóng góp kinh phí, sắm được kiệu bát cống, xây dựng cổng đình, tạc tạo các bức hoành phi, câu đối cùng nhiều vật dụng, đồ thờ trị giá hàng trăm triệu đồng. Điều này cho thấy lòng thành kính, thiết tha của người dân Tứ Yên dành cho di sản văn hóa truyền thống của quê hương, trách nhiệm chung tay bảo tồn, tôn tạo, gìn giữ những giá trị tinh thần quý báu ấy cho muôn đời sau với ước mong quê hương ngày càng đổi mới, đồng thời giữ gìn được truyền thống lịch sử – văn hóa, những lễ tục tốt đẹp có từ ngàn năm cho con, cháu mai sau.

Đình Yên Lập đã được Ủy ban nhân dân tỉnh Vĩnh Phúc xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh theo quyết định số192/QĐ-UBND ngày 15 tháng 01 năm 2004.

Nguồn bài: https://songlo.vinhphuc.gov.vn/noidung/Lists/Dukhach/View_Detail.aspx?ItemID=3